از جمله اشکالاتى که طرفداران برابرى همه جانبه حقوق زنان با مردان مطرح مى‏کنند، موضوعِ ارث زن در اسلام است؛ اینان مى‏گویند: چرا اسلام ارث زن را که ناتوان‏تر از مرد است، نصف مرد قرار داده است؟ آیا این ظلم به زن نیست؟ نگارنده در این نوشتار مختصر، بر آن است که با کنکاش در منابع حقوق اسلام، فلسفه این حکم اسلامى را تبیین کند. در این نوشتار، ابتدا تاریخچه ارث زن در میان اقوام و ملل پیش از اسلام و در ادیان آسمانى غیر از اسلام، بررسى مى‏شود. سپس به چگونگى ارث زن در اسلام اشاره مى‏شود و ضمن پاسخ به اشکالهاى مطرح شده، فلسفه تفاوت ارث زن و مرد، بیان مى‏گردد و بر این نکته تأکید مى‏شود که قانون ارث در فقه، بر اساس عدالت اقتصادى، اجتماعى و روانى و طبق اصل تقسیم مال بر پایه حاجت، وضع شده است.

تفاوت ارثیه زن و مرد و بحث ارثیه زن و مرد سال هاست که در محافل اسلامی و غیر اسلامی مطرح است و پا به پای تاریخ و زمان پیش می رود. در طول تاریخ، زن از دیدگاه های مختلف، موضوع بحث نظریات افراطی بوده و عده ای تفاوت های زن را از لحاظ اندام و جهات دیگر نشانه ناقص بودن او پنداشته اند. در مقابل، عده ای او را از هر حیث، مساوی مرد می دانند.
باورهای نادرست و نظریات افراطی در مقوله زن، شبهه ای در اذهان ایجاد کرده است که اسلام برای زنان حقوق کمتری نسبت مردان قایل است. از جمله موضوعات مهم در این زمینه، تفاوت ارث زن و مرد است که ذهن بسیاری را به خود معطوف کرده است. با این بیان که شارع مقدس زنان را جنس دوم دانسته و سهم کمتری از مال متوفا برای آنان در نظر گرفته است. این شبهه پیشینه تاریخی بلندی دارد و حتی در زمان ائمّه معصوم ( علیهم السلام ) نیز مطرح بوده است.

برای مثال، در روایتی ابن ابی العوجاء که مردی ملحد بود، با لحن اعتراض آمیزی از امام صادق ( علیه السلام ) پرسید: چگونه زن بیچاره، که ناتوان تر از مرد است. باید یک سهم ارث ببرد و مرد، که تواناتر است، از دو سهم برخوردار شود؟ امام ( علیه السلام ) فرمودند: این گونه تقسیم ارث بین زن و مرد به آن دلیل است که اسلام جهاد را از عهده زن برداشته است. مهریه و نفقه او را بر عهده مرد قرار داده و در برخی جنایات، که خویشاوندان جانی عهده دار پرداخت دیه هستند. زن از شرکت با مردان در پرداخت دیه معاف شده است (حرّعاملی، ۱۴۰۹، ج۱۷، ص۴۳۶ـ۴۳۸).
لازم به ذکر است که شبهه مذکور با تحلیل وضعیت زنان در جهان معاصر، که خود درگیر مسائل اقتصادی و اشتغال شده اند. و چه بسا تشکیل خانواده نداده اند تا مسئولیت مالی آنان بر عهده شوهر قرار گیرد، تشدید شده است. از سوی دیگر، نگاه مساوات طلبانه حقوق بشری نیز به این امر دامن می زند.
اما به راستی، مبنای این تفاوت ها چیست؟ آیا وجود تفاوت بین زن و مرد در بهره مندی از انواع حقوق با انسجام و دوام حیات اجتماعی سازگار است؟ آیا این تفاوت ها همیشه به ایجاد شکاف بین این دو گروه و پیرو آن، در اعضای جامعه منتهی می شود؟ یا می توان با تبیین آنها در جهت استحکام خانواده ها، که پیکره آنها از اجتماع زن و مرد تشکیل می شود، گام برداشت؟
لازمه عدالت و حقوق فطری و انسانی زن و مرد، تفاوت آنها در برخی حقوق است و آنچه در قوانین از جمله در بحث ارث وجود دارد، در حقیقت، «تفاوت است، نه بی عدالتی است. تفاوت در حقوق ناشی از تفاوت در استعدادهای زن و مرد است. خالق متعال مردم را با استعدادهای متفاوت و شرایط گوناگون آفریده است و اگر همه در یک سطح از استعداد و قدرت بودند، نظام هستی متلاشی می شد؛ چون کارها گوناگون است و کارهای گوناگون را باید استعدادهای گوناگون بر عهده بگیرند. از این رو، باید بین مخلوقات و از جمله بین زن و مرد تفاوت باشد.
بنابراین، در مکتب حقوقی اسلام، برخی از حقوق و تکالیف زن و مرد به اعتبار استعداد و توانایی آنها با یکدیگر متفاوت است. با اندکی دقت، روشن می شود که آنچه بیشتر محل بحث و اشکال قرار گرفتهاست. اصل تفاوت حقوق و تکالیف آن دو نیست، بلکه برتری یکی بر دیگری و مخفی ماندن علل و مبانی این تفاوت هاست که موجب ورود شبهاتی در این زمینه گشته است.
به نظر می رسد در صورتی می توان به مبانی تفاوت های زن و مرد در حقوق مالی، از جمله حق ارث، پرداخت که ابتدا خاستگاه اصلی تفاوت های زن و مرد را در حوزه حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی بررسی کنیم. سپس اختلاف مبنایی آن دو را از لحاظ ارث واکاویم. از این رو، مقاله حاضر در سه بخش «خاستگاه تفاوت های زن و مرد در حقوق و تکالیف «مبانی تحلیلی ـ عقلی تفاوت ارث زن و مرد و «مبانی فقهی تفاوت حقوق مالی زن و مرد این موضوع را بررسی می کند.

فهرست مطالب تفاوت ارثیه زن و مرد:

چکیده:
مقدمه:
1. خاستگاه تفاوت حقوق مالی زن و مرد
اشتراکات تکوینی و تشریعی مرد و زن
2.تفاوت های تکوینی مرد و زن
3.تفاوت های تشریعی زن و مرد
مبانی عقلی ـ تحلیلی تفاوت ارث زن و مرد
واقع نگری
حاکمیت تدبیر تعقّل بر تدبیر احساس
جنبه حمایتی
تناسب بین مسئولیت و حق
مبانی فقهی تفاوت حقوق مالی زن و مرد
ادلّه قرآنی
حالتی که ارث زن بیشتر از ارث مرد است
حالتی که ارث هر دو برابر است
حالتی که سهم مرد دو برابر سهم زن است
ادلّه روایی
نتیجه گیری:
منابع:

مطالعه بیشتر